Sumeryjskie piśmiennictwo
Do tej pory zgromadzono kilkaset tysięcy tabliczek szumerskich, które spoczywają w magazynach wielu europejskich, azjatyckich i amerykańskich muzeów. Zaledwie znikoma ich część została przeanalizowana i opracowana, ale wiadomo jednak, że 95% tych tabliczek zawiera teksty o charakterze gospodarczym - spisy inwentarza, raporty dotyczące ofiar i dobytku świątyni, pokwitowania, rachunki, itd. W związku z tym panuje przekonanie, że piśmiennictwo służyło na potrzeby życia gospodarczego, która wymagała ścisłej ewidencji wszelkich dóbr materialnych. Służyło zatem przede wszystkim celom praktycznym i społecznym.
Piśmiennictwo sumeryjskie rozwijało się od drugiej połowy IV tys. p.n.e. do początku II tys. p.n.e. Potem państwo Sumerów przestało istnieć, a ich język, tak jak i piśmiennictwo, stał się martwy. Cały dorobek kulturalny przejęli Babilończycy oraz Asyryjczycy i do końca swojego istnienia piśmiennictwo mezopotamskie było elitarnym środkiem przekazu myśli. Miało zachowawczą tendencję zarówno w treści jak i w formie utworów, ponieważ wielokrotnie kopiowano teksty wcześniejsze lub tworzono nowe, ale według tradycyjnych, ustalonych schematów, dlatego trudno jest ustalić datę powstania pierwowzorów wielu dzieł. Dodatkową trudność stanowi anonimowość tego piśmiennictwa.
Szumerowie byli pierwszymi twórcami wielu podstawowych rodzajów piśmiennictwa. Jednymi z bardziej licznych były teksty o charakterze magicznym, a także podręczniki: matematyczno-przyrodnicze, filologiczne, astrologiczno-astronomiczne oraz teksty, które współcześnie nazwano by historycznymi. Literatura piękna, zapisana prozą, dotychczas nie została odkryta, podobnie nie odnaleziono dramatu.
Zachowały się utwory wierszowane, reprezentujące różne gatunki literackie w ramach epiki i liryki. Były to eposy, legendy, bajki, utwory satyryczne, monologi liryczne, treny, lamentacje, hymny i psalmy pokutne. Poezja ta spełniała przede wszystkim cele praktyczne – służyła religii i magii, była nieodzowną częścią kultu.
Utwory mitologiczne, eposy, hymny i modlitwy mają formę poetycką. Do jej cech charakterystycznych należą podział tekstu na strofy i wiersze, bogactwo epitetów i wyszukanych porównań oraz wprowadzanie dialogów i cytatów mowy bezpośredniej.
Mity
Mity poprzedzają zapisaną historię Sumeru. Mówią o powstaniu i organizacji świata, o dziejach i przymiotach bogów. Stanowią one wykładnię wierzeń i obrzędów religijnych oraz są w nich zawarte poglądy na podstawowe zagadnienia religijno-filozoficzne. Znajdują się w nich również opisy przygód bogów, ze szczególnym podkreśleniem ich twórczych czynów. Znajdowały się w nich też motywy stworzenia człowieka i świata, przeznaczenia człowieka, życia po śmierci oraz charakteru wielu bogów i właściwości przyrody.
Zapis tych historii odegrał znaczącą rolę w tworzeniu się sumeryjskiej kultury, której osiągnięcia i koncepcje teologiczne przyjęły później – jako niedościgniony wzór – inne ludy, rozpowszechniając je na obszarze całej Mezopotamii, a także poza nią. Ludy te dodały w ciągu dziejów swój wkład, wypracowany przez liczne pokolenia.
Stronę formalną mitów charakteryzuje prosta i zwięzła fabuła, występownie opiswów epickich, przeplatanych dialogami bohaterów. W celu uzyskania odpowiedniego rytmu, charakterystycznego dla stylu artystycznego tych utworów, regularnie powtarzano całe strofy lub pewne zwroty.
Eposy
Wiele wątków mitów sumeryjskich weszło do poematów epickich, zwanych też eposami, w tak zwanym bohaterskim wieku, który w Sumerze osiągnął swoje apogeum w trzech pierwszych stuleciach III tys. p.n.e. Utwory te są cennym źródłem informacji o różnorodnych polityczno-gospodarczych kontaktach we wczesnych okresach dziejów Sumeru. Epickie piśmiennictwo literackie odzwierciedla klimat i ducha tamtych czasów. Utwory zawierają barwne opisy przygód herosów lub okrytych chwałą władców oraz wiele fantastycznych motywów i konwencji zaczerpniętych z mitów czy legend, na przykład: prorocze sny, opisy nadludzkiej siły herosów czy ingerowanie bogów w rozgrywające się zdarzenia.
Poszczególne eposy sumeryjskie ograniczały się do jednego wątku, ponieważ Sumerowie nie widzieli potrzeby łączenia odmiennych legendarnych opowiadań, dotyczących tego samego bohatera, czy zdarzenia w jedno większe dzieło. Bohaterowie przedstawiani byli w uproszczony sposób, pozbawieni byli indywidualnych cech charakteru, a akcja eposów przebiegała mało dynamicznie.
Eposy powstały w większości w pierwszej ćwierci III tys. p.n.e., choć zapisano je na tabliczkach dopiero później, w znacznie zmodyfikowanej formie, którą uzyskały dzięki pracy wielu pokoleń kapłanów i poetów. Prawie wszystkie zachowane kopie datuje się na początek II tys. p.n.e.
Modlitwy
Pieśni religijne należały do oficjalnej liryki kultowej, przeznaczonej do recytacji w czasie różnego rodzaju świąt i różniły się zależnie od obrzędu, w skład którego wchodziły. Różnica to podkreślona była przede wszystkim odmiennym akompaniamentem muzycznym. Określał on gatunek danego utworu, a w zakończeniu często znajdowała się nazwa instrumentu, jaki miał towarzyszyć wykonywaniu danej pieśni. Modlitwy były recytowane przez kapłanów i kapłanki, a czasem przez chóry.
Utwory te dzieliły się na szereg gatunków w zależności od treści formy i przeznaczenia. Rozróżnia się hymny na cześć poszczególnych bogów i świątyń, pieśni samopochwalne bóstw, kantaty związane z ceremonią tzw. świętych zaślubin między boginią Inanną a królem, pieśni procesyjne oraz elegie.
Istniały też pieśni bez akompaniamentu muzycznego, określane terminem balbale. Kultowe pieśni, których wykonywanie było zastrzeżone tylko dla kapłanek, nazywano erszemma.
W formach pieśni zwraca uwagę dążność autorów do utworzenia rytmiczności. Czyniono to poprzez zachowanie równoległości w układzie strof, które kończą się zazwyczaj jednakowym zwrotem oraz regularne powtarzanie pewnych odcinków wierszy. O metryczności wiersza w pieśniach trudno wypowiadać się jednoznacznie, możliwe, że istotne było tu określone rozmieszczenie akcentów.
Patetyczność stylu pieśni osiągnięto przez wprowadzenie zawołań do bóstw, porównań oraz epitetów. Na przykład: pan wszystkich krajów, bohater, pan stałego słowa, pasterz czarnogłowych i inne. Takich i innych środków wyrazu używali Szumerowie w swoich zbiorowych modłach, recytując i śpiewając religijne pieśni i hymny.
Archiwa
Do naszych czasów zachowało wiele szczególnych szumerskich archiwów – najważniejsze odkryto w Lagaszu, Nippurze, Uruku oraz Szurupaku. Odkrywanie archiwów ma miejsce tylko podczas wykopalisk archeologicznych, zatem wiedza o ich lokalizacji jest przypadkowa. Wiadomo, że przy wielu większych świątyniach czy ośrodkach życia świeckiego znajdowały się archiwa. Składano w nich tabliczki o wartości dokumentów: zapiski gospodarcze i administracyjne, teksty prawne, pomoce naukowe, utwory literackie i inne. Teksty przetrzymywano w pomieszczeniach specjalnie do tego przeznaczonych – układano je w pewnym porządku i zabezpieczano przed zniszczeniem. Te archiwalne zbiory powstawały stopniowo i z biegiem czasu dały początek bibliotekom.
Już po upadku Szumeru, na początku II tys. p.n.e. w świątyniach i szkołach pisarskich sporządzono rodzaj antologii wcześniejszego dorobku piśmiennictwa sumeryjskiego, aby uchronić go od zapomnienia. Są to kopie starych utworów lub ich nowe redakcje, które zachowały jednakże wszystkie wątki i cechy formalne pierwowzorów. Kopiowano liczne mity, hymny, eposy i teksty naukowe. W jakimś stopniu ujęto całość tego dorobku, trudno jest jednak stwierdzić jak bogatego dokonano wyboru. Taką antologię właśnie archeolodzy odnaleźli w Nippur.
Badania odnalezionych dokumentów są ograniczone rozmaitymi czynnikami. Po pierwsze nie są znani prekursorzy sumeryjskiej kultury umysłowej, ponieważ nie istnieją źródła pisane z epoki przedsumeryjskiej. Po drugie odnalezione dokumenty nie stanowią kompletnego zbioru z powodu przypadkowości znalezisk i stosunkowo małej ilości przebadanych stanowisk archeologicznych. Dodatkowych problemów przysparza sam proces odczytywania tabliczek, a tym samym prawidłowość ich interpretacji. Przyczyną tego jest między innymi wieloznaczność znaków pisma sumeryjskiego, archaiczność języka oraz niejasności gramatyczne. Większość tabliczek jest mocno uszkodzona lub rozbita, więc teksty zachowane są tylko we fragmentach. Odnajdywanie tekstów w kilku kopiach oraz w różnych fragmentach umożliwia złożenie większych partii utworów.
data utworzenia: 30.09.2010
data ostatniej aktualizajci treści: 15.05.2015
źródła:
Tajemnice glinianych tabliczek – Antoni Mierzejewski
Hymny i pieśni sumeryjskie – Krystyna Szarzyńska
Mity sumeryjskie – Krystyna Szarzyńska
Eposy sumeryjskie – Krystyna Szarzyńska
Zapomniany świat Sumerów - Marian Bielicki